PRAVILA AMERICAN FOOTBALL (Američki Fudbal)
ISTORIJAT
Američki fudbal u SAD poznatiji pod nazivom football dok je jedan od alternativnih izraza za Američki fudbala i gridiron..Američki fudbal nastao je 1867. godine na univerzitetu Princeton kao varijanta ragbija. Kao prvi meč u Istoriji A.F. se smatra za meč koji je odigran 6.11.1869. kada je koledž Rutgers savladao Princeton sa 6:4.
U početku ova vrsta fudbala igrana je samo u okviru najprestižnijih američkih univerziteta ali je među univerzitetska fudbalska asocijacija, formirana devet godina od nastanka AF, ustanovila pravila igre. Ta pravila u Americi prvo je unapredio Volter Kemp, igrač bostonskog Harvarda, a pravila su ovoj državi precizirana 1912. godine, dok je prva profesionalna liga odigrana samo osam godina nakon toga.
1922. godine profesionalna liga dobija ime NFL (National Football League). Kao konkurenstka liga javlja se 1960. godine AFL (American Football League), a šampioni ovih liga odmerili su snage u velikom finalu, poznatijem kao Super Bowl meču koji se igra od sezone 1966/67 gde se timovi bore za čuveni trofej "Vincea Lombardia"..
The Vince Lombardi Trophy First played January 15, 1967
Kasnije obe lige sastavile su se u NFL, koji se i danas igra na prostoru SAD.
NFL - Liga danas broji 32 tima podeljenih u dve konferencije AFC i NFC.
PRAVILA
Lopta za AF je jajolikog izgleda
TEREN
Teren je dužine 120 jardi (109m) s tim što je sam teren dugačak 100 jardi dok su na obe strane po 10 jardi koji predstavljaju End Zonu(polje na kojem se postižu poeni(touchdown) U End Zoni se nalaze i golovi u obliku rašlji kroz koje se postižu takozvani(Field Goal). Dok je širina terena 53 jarde (48m).
Male, bele, oznake po ivicama terena (yard markers) pomažu sudijama, igračima i naravno publici u praćenju igre.
Podloga na kojoj se igra AF može biti zemljana sa pravom ili veštakom travom.
Teren u Američkom fudbalu, brojevi jarda služe da bi se lakše utvrdilo na kojoj poziciji na terenu se nalazi lopta, tj. ekipa koja je u napadu i kolko jardi im treba do sljedećeg prvog pokušaja. Tamnozelenim su obilježeni jedana i druga end zona.
VREMENSKO TRAJANJE UTAKMICE
Utakmica je podjeljena na četiri perioda u trajanju od po 15 minuta (quarters). Pauza između prve i druge kao i između treće i četvrte četvrtine je 2 minuta, dok je pauza izmedu druge i treće četvrtine (half-time) 12 minuta. Akcije izmedu prve i druge kao i izmedu treće i četvrte četvrtine se ne prekidaju, timovi nastavljaju tamo gde su stali prije pauze. To nije slučaj kada je u pitanju poluvrijeme odnosno prekid između druge i treće četvrtine. Treća četvrtina počinje izvođenjem početnog udarca (kick-off) kao i na početku utakmice. Napadački tim ima na raspolaganju 40 sekundi za pripremu svake akcije (period od trenutka kada im je napad dodjeljen do trenutka početka izvođenja nove akcije). Vrijeme se zaustavlja kada igrač izađe izvan terena, u slučaju nekompletnog dodavanja i kada sudija dosudi prekršaj.
Ako se utakmica završi nerešenim rezultatom u regularnom vremenu, igra se produžetak od 15 minuta (overtime).Do ove sezone je važilo pravilo da ko postigne prvi poen pobeđuje ali je od ove godine uvedeno pravilo da ako ekipa koja podbacivanjem novčića izabere da prva napadne i ako iz tog napada I poentira da protivnik ima pravo na napad u poku&ˇaju da stigne ili prestigne protivnika.
Ukoliko se ne poentira u prvom napadu onda važi pravilo koji tim postigne bilo koji poen dobija meč. Ukoliko se četvrtina završi bez pobednika meč se završava kao nerešen što se dešava izuzetno retko.
TIM
Svaki tim ima na raspolaganju 54 igrača od kojih za jednu utakmicu može da prijavi 45, a na samom terenu svaka ekipa broji po 11 igrača.
IGRAČI
Svaki tim ima tri međusobno nezavisne postave: napadačku (offense), odbrambenu (defence) i tim za specijalne zadatke (special team). Napadačka postava je u igri kada je tim u posedu lopte, odbrambena kada je protivnik u posedu lopte, a tim za specijalne zadatke ulazi u igru u situacijama kada se izvode udarci nogom, kao što su ispucavanje (punt), šut za tri poena (field goal) i početni udarac (kickoff).
NAPADAČKA POSTAVA (OFFENSE)
Kada je ekipa u posedu lopte, na terenu se nalazi njena napadačka postava (offense). Od jedanaest igrača na terenu, samo njih petorica imaju pravo da budu u kontaktu sa loptom, a to su: kvoterbek (quarterback), krilni hvatači (wide receivers), tajt endovi (tight ends) i trkači (runnig backs ili full backs ). Kvoterbek je mozak ekipe i od njega potiču sve akcije. Ostali igrači sačinjavaju takozvanu ofanzivnu liniju (offensive line) čiji je zadatak da blokiraju odbranbene igrače protivničke ekipe i tako zaštite svoje napadače, a pre svega kvoterbeka. Znači, jednu napadačku postavu sačinjavaju sledeći igrači:
* centar (center) - dodaje loptu kvoterbeku (snap) i posle toga ga štite od protivničke odbrane;
* kvoterbek (quarterback) - organizuje napad, dodaje loptu hvatačima (wide receivers, tight ends) ili je uručuje trkačima (running backs ili full backs), a može i sam trčati sa njom;
* 1 ili 2 probijača/trkača (running backs) - preuzimaju loptu od vođe napada i osvajaju prostor trčanjem;
* 2 beka (guards) i dva obarača (tackles) - blokiraju odbranu i tako štite svoje napadače, a pre svega kvoterbeka;
* 2 do 4 krilna hvatača (wide receivers) - hvataju dodavanja i dalje osvajaju prostor trčanjem;
* 1 ili 2 tajt enda (tight ends) - blokiraju odbrambene igrače, a mogu i hvatati dodavanja.
ODBRANA
Zadatak odbrambene postave je jasan. Zaustaviti osvajanje prostora napadačke ekipe i što prije preuzeti posed lopte.
Odbrambenu postavu sačinjavaju sljedeći igrači:
* lajnbekeri (linebackers)- nalaze se odmah iza defanzivne linije, zaustavljaju trkače ili vođu napada u osvajanju prostora sa loptom, srednji linebacker (middle linebacker/MLB) je najvažniji igrač u obrani;
* defanzivna linija (defensive line) - pokušavaju probiti ofanzivnu liniju protivničke ekipe koja štiti vođu napada, čine je defensive tackle (2) i defensive end (2);
* kornerbekovi (cornerbacks)- brane dodavanja vođe napada ka krilnim hvatačima, a također i pomažu u zaustavljanju trčanja;
* sejfti (safety) - brani dodavanja vođe napada ka krilnim hvatačima, a također i pomaže u zaustavljanju trčanja.
SPECIJALNI TIM
Ulazi u igru u situacijama kada se izvode udarci nogom, kao što su ispucavanje (punt), šut na gol (field goal) i početni udarac (kickoff). Specijalni tim se sastoji od šutera (puca na gol i ispucava početni udarac) i puntera (ulazi u igru kad treba ispucati loptu što dalje od svoje end zone).
TRENERI
Naravno netreba zaboraviti u ovom kompleksnom sportu na glavne stratege trenere kojih u svakom timu ima veliki broj.
Svaki tim se najviše oslanja na glavnog trenera (Head Coach) koji ima još svoja tri glavna pomoćnika ofanzivnog kordinatora (Offensive Coordinator), defanzivnog kordinatora(Defensive Coordinator) kao i trenera specijalnih timova(Special Teams).
Pored njih tu su i treneri pojedinih linija u timu tako ima trener kvoterbekova,hvatača,linije....
Svaki trener ima svoj playbook ima na desetine pa i na stotine akcija koje su im na raspolaganju i koje su marljivo uvežbavali. Neke akcije su jako sigurne i pomoću njih je vrlo verojatno da će ekipa osvojiti nekoliko jardi, ali ništa više od toga. Druge akcije su rizične ali ako se dobro izvedu mogu osvojiti puno prostora.
Playbook je od izuzetnog značaja i pokušava se da se njegov sadržaj sačuva od protivnika.To je otišlo toliko daleko da su protivnici pokušavali da angažuju čak i čitače sa usana da bi otkrili šta trener govori i koju akciju poziva tako se može videti da Head Coach ili Offensive Coordinator kad pozivaju akcije stavljaju playbook preko usta da se nevidi šta govore.
Head Coach takođe ima mogućnost da pozove takozvani čelendž(challenge) bacanjem crvene marame u teren sa čime pokušava da ospori neku odluku sudija (dali je bio kompletan pas,uhvaćena lopta,gde je zaustavljen napad...nema čelendža na dosuđeni faul)...
TOK IGRE
POČETNI UDARAC (KICKOFF)
Pre početka svake utakmice glavni sudija baca novčić i kapiteni obe ekipe biraju(pismo,glava) ko pogodi bira da li će ispucavati ili primati loptu.
Utakmica počinje izvođenjem početnog udarca. Lopta se postavlja na specijalno postolje (kicking tee), na liniju koja označava 35 jardi polovine terena odbrambene ekipe, a određeni igrač iz odbrambene ekipe (placekicker) je šutira što dublje u polovinu protivnika. Određeni igrač iz specijalnog odreda napadačke ekipe (kick return man) pokušava da uhvati loptu i da trčanjem osvoji što više jardi. Mesto na kome ovaj igrač biva zaustavljen, je mesto sa koga napadačka ekipa započinje svoj drajv (drive), odnosno seriju ofanzivnih akcija.
Ukoliko je ispucana lopta uhvaćena u end zoni napadačke ekipe, igrač koji je uhvatio loptu može zaustaviti igru tako što će jednim kolenom dodirnuti tle u end zoni i time označiti takozvani tačbek (touchback). U tom slučaju napadačka ekipa započinje drajv sa linije koja označava 20 jardi njihove polovine terena.Postoji mogućnost da kicker koji ispucava loptu je ispuca u aut umesto u end zonu u tome slučaju dobija kaznu i napad protivnika kreće od 40 jardi od svog gola.
KRETANJE LOPTE (trčanje i dodavanje)
Svaka akcija počinje izvođenjem takozvanog snepa (snap). Na liniji skrimidža (line of scrimmage), koja predstavlja mesto na terenu na kome je završena prethodna akcija i počinje naredna, kvoterbek (quarterback) glasno šifrovano najavljuje varijantu sledeće akcije i igrač ispred njega, centar (center) dodaje mu loptu kroz noge, a ovaj je dalje može baciti, uručiti ili sam trčati sa njom.
Prvi način za osvajanje prostora je trčanje (run). Kvoterbek uručuje loptu trkaču (running back) koji pokušava da trčanjem sa loptom u rukama osvoji što više jardi. Kvoterbek takođe može osvajati prostor trčanjem.
Drugi način za osvajanje prostora je dodavanje (pass). U najvećem broju slučajeva dodavanje izvodi kvoterbek, mada dodavanje može izvesti i neki drugi igrač, obično u cilju zbunjivanja protivničke odbrane. U stvari, dodavanje može izvršiti bilo koji igrač napadačke ekipe sve dok se mesto sa koga se izvodi dodavanje nalazi iza linije skrimidža. Dodavanje je kompletno kada jedan od igrača napadačke ekipe, najčešće krilni hvatač (wide receiver) uhvati loptu pre nego što ona dodirne zemlju. Ukoliko lopta dodirne zemlju pre nego što je bilo ko uhvati, to se naziva nekompletan pas (incoplete). Igrač koji uhvati dodavanje ima pravo da dalje osvaja prostor trčanjem, dok ga ne zaustavi protivnička odbrana. Dodavanje je dosta rizičnije od trčanja, jer lako može doći do presecanja (interception), ali se uspešnim dodavanjem lakše osvaja veći broj jardi, nego trčanjem.
Također treba napomenuti da napad po jednom pokušaju ima pravo na samo jedno dodavanje prema napred i to dodavanje mogu izvršiti samo iza linije s koje je napad počeo, dok se dodavati unazad ili u stranu (takozvani lateral pass) mogu koliko god žele i to na bilo kojoj poziciji na terenu i bilo kada dok akcija traje. Dodavanje nazad ili na stranu se ne koristi često zbog prevelikog rizika da se izgubi lopta, jer kod dodavanja nazad ili na stranu ne vrijedi pravilo nekompletnog dodavanja, tj. ako kojim slučajem lopta padne na tlo ona postaje živa lopta i ko ju prvi uhvati njegova je.
PRVI DAUN (FIRST DOWN)
Napredak u američkom fudbalu se meri u jardima (yard). Cilj napadačke ekipe je da osvoji što više jardi i tako se što više približi protivničkoj end zoni. Na početku drajva napadačka ekipa ima četiri pokušaja da osvoji 10 jardi i time osvoji novi prvi daun (first down), odnosno novu seriju od četiri pokušaja za osvajanje novih 10 jardi. Ukoliko napadačka ekipa ne uspe iz četiri pokušaja da osvoji 10 jardi, gubi posed lopte. U najvećem broju slučajeva napadačka ekipa samo prva tri pokušaja koristi za osvajanje novih 10 jardi, dok se četvrti pokušaj koristi za ispucavanje (punt), kako bi se početak napada protivničke ekipe što više udaljio od sopstvene end zone.Prvi daun napad može uz svoj napredak da ostvari i greškama(kaznama protivnika).
OBARANJE (TACKLE)
Obaranje (takcle) je jedan od načina zaustavljanja protivničkog napada i on predstavlja hvatanje i obaranje protivničkog igrača koji nosi loptu. Igrač je oboren kada barem jednim kolenom dodirne tle i akcija se tada prekida. Akcija se prekida i u slučaju kada igrač koji nosi loptu izađe van terena.
Ekipa koja je u napadu može izgubiti loptu na tri načina, a to su:
* AKO U 4 POKUŠAJA (downa) NE PROĐU 10 ili VIŠE JARDI
* NIČIJA LOPTA (FUMBLE)
Ukoliko igrač napadačke ekipe ispusti loptu ili mu ona bude izbijena iz ruku prije nego što barem jednim kolenom dotakne zemlju, vrijedi pravilo žive lopte (fumble) i tada posed lopte dobija ona ekipa koja prva dođe do nje. Bilo koji igrač na terenu iz obe ekipe može uhvatiti živu loptu i nastaviti trčati s njom dok ga netko ne zaustavi. Fumble također vrijedi i kod nekompletnog lateral passa, tj. neuspjelog dodavanja unazad ili u stranu.
*PRESEČENA LOPTA (INTERCEPTION)
Agresivnom odbranom odbrambeni igrači mogu doći do lopte presecanjem protivničkog dodavanja. I u ovom slučaju važi isto pravilo kao i kod kompletnog dodavanja, tj. mora se uspostaviti kontrola nad loptom (lopta mora biti uhvaćena).Loptu može da uhvati bilo koji igrač odbrane i da napreduje sa njom dok nebude zaustavljen a neretko i igrači odbrane postignu poene posle osvojenih lopti.
BODOVANJE
TAČDAUN (TOUCHDOWN)
U američkom fudbalu se može poentirati na četiri različita načina, pri čemu svaki način donosi različit broj poena. Tačdaun (touchdown) je glavni način poentiranja koji donosi najveći broj poena. Njegova vrednost je 6 poena. Tačdaun se može postići na više načina i to: unošenjem lopte u protivničku end zonu, hvatanjem dodavanja u protivničkoj end zoni, hvatanjem ničije lopte (fumble) u protivničkoj end zoni ili hvatanjem početnog udarca u protivničkoj end zoni ako lopta pre toga nije dotakla tle ili nije bila dodirnuta od strane igrača koji vraćaju kick a do nje dođu pre igrači koji je ispucavaju što se gotovo nikad ne dešava. Postignuti tačdaun omogućava napadačkoj ekipi i dodatni pokušaj za osvajanje ekstra poena (extra point) čija je vrednost 1 poen.
EKSTRA POEN I PRETVARANJE ZA DVA POENA (TWO-POINT CONVERSION)
Neposredno posle postignutog tačdauna, lopta se postavlja na liniju koja označava 2 jarda od protivničke end zone. Napadačka ekipa u tom slučaju ima dve opcije. U najvećem broju slučajeva izvodi se ekstra poen (extra point), pri čemu šuter napadačke ekipe treba da šutne loptu kroz gol i tada napadačka ekipa dobija 1 poen. Ovaj udarac se još naziva i PAT, što je skraćenica od Point After Touchdown. Druga varijanta je pretvaranje za dva poena (two-point conversion), pri čemu napadačka ekipa treba da unese loptu u end zonu protivničke ekipe, na isti način kao kada se postiže tačdaun, a ukoliko uspe u tome, dobija 2 poena.Pokušaj za dva poena se uglavnom izvodi kad ekipa vija rezultat ili da se ekipa koja vodi odvoji na veći broj poena.
ŠUT IZ POLJA (FIELD GOAL)
Ukoliko napad ne može postignuti touchdown, mogu u bilo kojem trenutku u igri pokušati pucati na gol, ako uspiju pogoditi gol on im donosi 3 poena. Na gol se šutira ako je ekipa u povoljnoj poziciji za šut (dovoljno blizu gola), a već su potrošili tri pokušaja ili ako gube za tri ili manje poena, a na satu je preostalo premalo vremena . Isto tako i ako su u povoljnoj poziciji a preostalo je malo vremena do poluvremena.
U evropskoj varijanti američkog fudbala šut iz polja uspješno izveden sa udaljenosti od 50 jardi ili više, donosi 4 poena.
SEJFTI (SAFETY)
Još jedan način poentiranja je takozvani sejfti (safety). Ukoliko igrač napadačke ekipe bude uhvaćen sa loptom (tackle), u svojoj end zoni, protivnička ekipa dobija 2 poena.I posed lopte tako što ekipa koja bude uhvaćena u svojoj end zoni ispucava loptu(pantuje ) sa svojih 20 jardi.
KAZNE
U američkom fudbalu postoji veliki broj pravila kao i kazni za kršenje istih. Na terenu postoji 7 sudija. Svaki je zadužen za određeni deo terena ili segment igre dok je glavni sudija, uočljiv po bijelom kačketu, zadužen da uvaži ili opovrgne prekršaj i isti saopšti. Uočeni prekršaj sankcionišu ubacivanjem žute zastavice.
Najčešće kazne koje se dosuđuju
* False start: ukoliko neko od igrača napada simulira početak igre prije snepa, kazna 5 jardi sa ponavljanjem dauna.
* Offsides: ukoliko se bilo koji igrač odbrane nađe sa protivničke strane u momentu kad se lopta izvodi.
* Holding: nepropisno držanje igrača (koji ne nosi loptu ili u predelu tela osim ramena).
* Block in the back: zabranjeno blokiranje igrača s leđa.
* Pass interference: kontakt sa hvatačem u momentu kada je lopta upućena se kažnjava postavljanjem lopte na to mjesto.
* Facemask: zabranjeno je na bilo kakav način uhvatiti igrača za facemask(kacigu) kazna je od 5 jardi za kontakt sa kacigom dok je povlačenje igrača za kacigu 15 jardi.
* Running into the kicker: Bilo koji kontakt sa šuterom, nakon izvedenog šuta. Kažnjava se sa 5 jardi dok obaranje je kazna od 15 jardi.
* Nepotrebna grubost: samo ime kaže. Kazna 15 jardi.
* Clipping blok s leđa - ispod pojasa. Mogućnost ozbiljne povrede. Kazna 15 jardi s automatskim prvim daunom. Moguće isključenje.
* Spearing kontakt igrača glavom u glavu. Kazna 15 jardi s automatskim prvim daunom. Moguće isključenje.
AMERIČKI FUTBAL KAO SPORT
Americki fudbal je jedan od najnasilnijih sportova.Koji zahteva fantastičnu fizičku izdržljivost kao takav zbog čestih grubosti ima brojnih povreda igrača zbog toga su igrači dodatno zaštićeni sa opremom.
Kako bi se igrači zaštitili od preozbiljnih povreda oni moraju nositi zaštitnu opremu kao što je kaciga na glavi, zaštita za ramena, prsa, kolena i druge delove tela. Zaštitna oprema je uvedena davno i s vremenom usavršavana.
American Football obeležili su mnogi igrači koji su ušli u istoriju tu su legendarni igrači poput:
POPULARNOST
Iako je prva profesionalna utakmica AF odigrana još 1869god. aj je sport tek sredinom 20. Veka počeo sticati svoju današnju popularnost. 1960-ih je po broju gledaoca uspeo premašiti dotada najpopularniji sport, Baseball.
Pored profesionalne lige NFL u SAD se igra i NCAA football (na Američkim Koledžima takođe jako popularan odakle većina kvalitetnih igrača završi u profesionalnoj ligi NFL-u) i u susednoj Kanadi sa nešto izmenjenim pravilima se takođe igra AFVeoma popularna CFL-liga. U 20. veku se razvila i posebna vrsta zvana Arena football koja se igrau dvoranama.Vremenom se popularnost AF počela širiti po celom svetu tako je 1990-ih se osnovao posebau ligu NFL-Europe. Dok je u zadnjih desetak godina sve popularniji i na našim prostorima.
